İnsan sağlığı açısından büyük bir problem olarak ele alınan ‘’uygunsuz antibiyotik tüketimi’’ giderek büyüyen bir global problem haline gelmekte. Uygunsuz antibiyotik kullanımı, karşımıza en çok ‘’aşırı antibiyotik tüketimi’’ olarak çıkıyor. Antibiyotiklerin aşırı veya yetersiz dozlarda kullanımı veya uygun olmayan endikasyonlarda kullanımı, patojenlere karşı etkinlikte azalmaya neden olurken aynı zamanda tedavi süresini uzatıyor, bireysel ve toplumsal sağlık giderlerini artırıyor.¹

Uygun olmayan antibiyotik kullanımının dramatik bir etkisi, dünyada hızlı bir şekilde yayılmakta olan antimikrobiyal direncin gelişmesidir.¹

Antibiyotiklerin aşırı tüketimi, bilinçsiz kullanımı ve buna bağlı olarak gelişen direnç problemi, enfeksiyona bağlı mortalite ve morbiditeyi direkt ve indirekt yollardan artırmaktadır.¹ Günümüzde, dünya çapında her yıl en az 700.000 kişi antimikrobiyal direnç (AMR) nedeniyle hayatını kaybetmektedir.²

Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC: Center for Disease Control) her yıl 2 milyon kişinin antibiyotiğe dirençli enfeksiyonlardan muzdarip olduğunu, bu kişilerden en az 23.000 tanesinin hayatını kaybettiğini açıklamıştır.¹

Uygunsuz antibiyotik kullanımı aynı zamanda ekonomiye de yük getirir. Antibiyotik kullanım miktarı ile antibiyotik direnci arasında bir korelasyon olduğuna dair kanıtlar giderek artmaktadır ve bu veriler antibiyotik kullanımının optimize edilmesi gerektiği sonucunu doğurmaktadır.¹

Ülkemizde 2017 yılında Eur J Clin Pharmacol dergisinde yayınlanan bir çalışmada, her bir il/bölgede antibiyotik tüketim miktarının ölçülmesi ve antibiyotik tüketimi ile sosyo-ekonomik faktörlerin ilişkisinin saptanması amaçlanmıştır.¹

81 ilde ve 12 bölgede antibiyotik tüketimi (AT) verileri IMS (Intercontinental Medical Statistic: Uluslararası Tıbbi İstatistik-) verileri kullanılarak ve Dünya Sağlık Örgütü’nün önerdiği ‘’ATC/DDD, DID’’ yöntemi ile ölçülmüştür.¹

AT oranları ile Sosyoekonomik Gelişim İndeksi (SEDI: Socio-Economic Development Index) arasındaki ilişki ve bölgesel AT oranları ile bazı sağlık göstergeleri arasındaki bağlantı analiz edilmiştir.¹

Yapılan ölçümlerde, DID değeri 17,2 ila 55,2 arasında bulunmuştur, en düşük değere sahip il Hakkari iken en yüksek değere sahip il Uşak’tır. Bölgesel olarak bakıldığında Orta Doğu Anadolu’da DID değeri 28,4 iken, Batı Anadolu’da 48,9’dur.¹

Antibiyotik grupları arasında en fazla tüketilen beta-laktamaz inhibitörleri/penisilin kombinasyonları (9,9-17,6 DID) olarak bulunmuştur.¹
SEDI ve AT değeri her ilde pozitif korelasyona sahip bulunmuştur (p<0,001).¹

Bölgesel AT değeri, 14 yaş popülasyonu yüzdesi (p=0,002) ve eczacı yoğunluğu (p<0,001) ile pozitif olarak ilişkili iken, hekim sayısı ile negatif korelasyona sahiptir (p=0,038).¹

Bu çalışmanın sonuçlarına göre, ülkemizde hem kırsal hem de bölgesel seviyede, antibiyotik tüketiminde önemli değişkenlikler mevcuttur; bu durum sosyoekonomik durumdan fazlasıyla etkilenmektedir.¹

Antibiyotik tüketiminin bilinen sağlık hizmetlerine erişimin kritik faktörleri ile yakından ilişkili olduğu bulunmuştur.¹

Bu bulguların, rasyonel antibiyotik kullanımını teşvik eden etkinliklere önemli bilgiler sunması beklenmektedir.¹

Anatomical Therapeutic Chemical (ATC): Anatomik Terapötik Kimyasal/ Defined Daily Doses (DID): Tanımlanmış Günlük Doz, DID = DDD/1000 inhibitan/gün

Referanslar:
1. Sahin A, et al. Variation of antibiotic consumption and its correlated factors in Turkey. Eur J Clin Pharmacol. 2017 Jul;73(7):867-873.
2. Mancuso G, et al. Bacterial Antibiotic Resistance: The Most Critical Pathogens. Pathogens. 2021 Oct 12;10(10):1310.